Intellectuele ontwikkelingsstoornis (vroeger mentale retardatie)
Communicatiestoornissen
Taalstoornis
Spraakklankstoornis
Sociale (pragmatische) communicatiestoornis
Stoornis in de spraakvloeiendheid (stotteren)
Autismespectrumstoornis (ASS)
Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD)
Specifieke leerstoornis
Motorische stoornissen
Ontwikkelingscoördinatiestoornis
Stereotiepe bewegingsstoornis
Ticstoornissen (waaronder Gilles de la Tourette)
Waanstoornis
Kortdurende psychotische stoornis
Schizofreniforme stoornis
Schizofrenie
Schizoaffectieve stoornis
Katatonie
Andere gespecificeerde en ongespecificeerde psychotische stoornis
Bipolaire-I-stoornis
Bipolaire-II-stoornis
Cyclothyme stoornis
Andere gespecificeerde en ongespecificeerde bipolaire stoornis
Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis
Depressieve stoornis (major depressive disorder)
Persisterende depressieve stoornis (dysthymie)
Premenstruele dysfore stoornis (PMDD)
Andere gespecificeerde en ongespecificeerde depressieve stoornis
Separatieangststoornis
Selectief mutisme
Specifieke fobie
Sociale angststoornis (sociale fobie)
Paniekstoornis
Agorafobie
Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)
Andere gespecificeerde en ongespecificeerde angststoornis
Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD)
Morfodysfore stoornis
Verzamelstoornis (hoarding)
Trichotillomanie (haaruittrekstoornis)
Excoriatiestoornis (huidpulkstoornis)
Reactieve hechtingsstoornis
Ontremd-sociaalcontactstoornis
Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
Acute stressstoornis
Aanpassingsstoornis
Dissociatieve identiteitsstoornis
Dissociatieve amnesie
Depersonalisatie-/derealisatiestoornis
Somatisch-symptoomstoornis
Ziekteangststoornis (voorheen hypochondrie)
Conversiestoornis (functioneel-neurologisch symptoomstoornis)
Nagebootste stoornis
Pica
Ruminatiestoornis
Vermijdende/restrictieve voedselinnamestoornis
Anorexia nervosa
Boulimia nervosa
Eetbuistoornis (binge eating disorder)
Enuresis (incontinentie urine)
Encopresis (ontlasting op ongepaste plaatsen)
Insomniastoornis
Hypersomnolentiestoornis
Narcolepsie
Ademhalingsgerelateerde slaapstoornissen
Obstructieve slaapapneusyndroom
Centrale slaapapneu
Circadiane-ritmestoornissen
Parasomnieën (nachtmerries, slaapwandelen, etc.)
Restless legs syndroom
Vertraagde ejaculatie
Erectiestoornis
Stoornis in seksueel verlangen bij vrouwen
Stoornis in seksuele opwinding bij vrouwen
Genitale-bekkenpijn/penetratiestoornis
Stoornis in seksueel verlangen bij mannen
Vrouwelijke orgastische stoornis
Voortijdige ejaculatie
Genderdysforie bij kinderen
Genderdysforie bij adolescenten en volwassenen
Oppositioneel-opstandige stoornis
Normoverschrijdende gedragsstoornis
Intermitterende explosieve stoornis
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Pyromanie
Kleptomanie
Stoornis in het gebruik van alcohol, cannabis, hallucinogenen, opioïden, sedativa, hypnotica, anxiolytica, stimulerende middelen, tabak, etc.
Gokstoornis
Delier
Milde en ernstige neurocognitieve stoornis (bijv. door Alzheimer, Parkinson, HIV, traumatisch hersenletsel, etc.)
Cluster A:
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis
Cluster B:
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Histrionische persoonlijkheidsstoornis
Narcistische persoonlijkheidsstoornis
Cluster C:
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis
Voyeurismestoornis
Exhibitionismestoornis
Frotteurismestoornis
Seksueel-masochismestoornis
Seksueel-sadismestoornis
Pedofiele stoornis
Fetisjismstoornis
Transvestiestoornis
In de DSM-5 (en DSM-5-TR) wordt Intellectuele Ontwikkelingsstoornis (vroeger “mentale retardatie”) gedefinieerd als een neuro-ontwikkelingsstoornis met aanvang vóór het 18e levensjaar, gekenmerkt door zowel significante beperkingen in verstandelijk functioneren (bijv. IQ ≤ 70) als beperkingen in adaptief gedrag over de conceptuele, sociale en praktische domeinen van het dagelijks leven. Deze beperkingen zijn lifelong en hebben hun oorsprong in de jeugd, waarbij de ernst (licht, matig, ernstig, diepgaand) wordt ingedeeld op basis van IQ-scores gecombineerd met observaties van dagelijks functioneren.
Verstandelijk functioneren: Gebaseerd op gestandaardiseerde intelligentietests (IQ ≲ 70–75, ongeveer twee standaarddeviaties onder het gemiddelde) .
Adaptief gedrag: Tekorten in ten minste één van de drie domeinen:
Ontwikkelingsperiode: De stoornis manifesteert zich vóór de volwassenheidsfase (voor het 18e jaar), waaruit een discrepantie tussen leeftijdgenoten zichtbaar wordt.
Er zijn nog geen gerandomiseerde klinische onderzoeken die psychedelische therapieën – zoals MDMA-therapie of psilocybine-AT – specifiek bij mensen met een Intellectuele Ontwikkelingsstoornis evalueren.
Onderzoek naar bredere inclusie van personen met een handicap wijst erop dat patiënten met fysieke of sensorische beperkingen vaak worden uitgesloten van psy-trial protocollen; vergelijkbare uitsluiting geldt vrijwel zeker voor mensen met cognitieve beperkingen, wat de afwezigheid van data verklaart.
Dit betekent dat er geen klinische bewijzen zijn voor veiligheid, verdraagbaarheid of effectiviteit van psychedelische middelen specifiek binnen deze doelgroep.
Hoewel directe data ontbreken, suggereren preklinische en vertaalslagstudies dat psychedelica neuroplasticiteit en leervermogen kunnen bevorderen, wat relevant zou kunnen zijn bij cognitieve beperkingen:
Conclusie: Hoewel Intellectuele Ontwikkelingsstoornis in DSM-5 duidelijk gedefinieerd is als een stoornis met beperkingen in verstandelijk en adaptief functioneren, is er nog geen direct onderzoek naar psychedelische therapieën bij deze populatie. Mechanistisch biedt de literatuur op het gebied van neuroplasticiteit en empathogeen leren hoop op mogelijke interventies, maar klinische trials zullen heel zorgvuldig moeten worden opgezet – met prikkelarme omgevingen, lage doses, multidisciplinaire begeleiding en strikte veiligheidsprotocollen – voordat er uitspraken gedaan kunnen worden over effectiviteit en veiligheid bij cliënten met een Intellectuele Ontwikkelingsstoornis.
Taalstoornissen, zoals gedefinieerd in de DSM-5, zijn neuroontwikkelingsstoornissen die zich manifesteren in significante beperkingen in het begrijpen en/of produceren van taal. Traditionele behandelingen omvatten logopedie en andere taalgerichte interventies. Recentelijk is er echter interesse ontstaan in de mogelijke rol van psychedelica bij het behandelen van diverse neurologische en psychische aandoeningen. Dit artikel onderzoekt de huidige stand van zaken omtrent het gebruik van psychedelica bij taalstoornissen.
---
Huidig Onderzoek naar Psychedelica en Taal
Hoewel er beperkt onderzoek is naar het directe effect van psychedelica op taalstoornissen, zijn er enkele studies die relevant kunnen zijn:
Stotteren en Psychedelica: Een voorlopige zelfrapportagestudie suggereert dat klassieke psychedelica mogelijk positieve effecten hebben op stotteren, wat een specifieke vorm van taalstoornis is.
Neuroplasticiteit: Onderzoek bij muizen toont aan dat psychedelica kritieke perioden voor sociale en taalgerelateerde leerprocessen kunnen heropenen, wat suggereert dat deze middelen het brein tijdelijk in een meer leerbare staat kunnen brengen.
Taalproductie: Studies hebben aangetoond dat psychedelica de structuur en semantiek van taal kunnen beïnvloeden, wat implicaties kan hebben voor therapieën gericht op taalproductie.
---
Mogelijke Mechanismen
De hypothese is dat psychedelica de neuroplasticiteit bevorderen, waardoor het brein nieuwe verbindingen kan vormen. Dit zou kunnen helpen bij het hertrainen van taalvaardigheden bij personen met taalstoornissen. Bovendien kunnen psychedelica de activiteit in hersengebieden die betrokken zijn bij taalverwerking moduleren, wat therapeutische voordelen kan bieden.
---
Voorzichtigheid en Ethische Overwegingen
Het is belangrijk te benadrukken dat het gebruik van psychedelica bij taalstoornissen nog in de kinderschoenen staat. Er zijn ethische en veiligheidszorgen, vooral bij kinderen en adolescenten, vanwege de mogelijke risico's op het ontwikkelende brein. Daarnaast zijn psychedelica in veel landen illegaal.
---
Conclusie
Hoewel er veelbelovende aanwijzingen zijn dat psychedelica een rol kunnen spelen in het behandelen van taalstoornissen, is er meer rigoureus onderzoek nodig om hun effectiviteit en veiligheid te bepalen. Tot die tijd blijven traditionele behandelingen, zoals logopedie, de standaardzorg voor taalstoornissen.