[Opgelost] Ayahuasca sessies in Nederland

In oktober 2019 heeft de Hoge Raad definitief bepaald dat ayahuasca onder de Opiumwet valt en dus verboden is. Het hallucinogene brouwsel bevat dimethyltryptamine (DMT), een harddrug op Lijst I van de Opiumwet. De Hoge Raad oordeelde dat het verbod een toegestane inperking van de godsdienstvrijheid vormt vanwege de risico’s voor de volksgezondheid. Hiermee kwam een einde aan de gedoogstatus die bijvoorbeeld de Santo Daime-kerk jarenlang had om ayahuasca als religieus sacrament te gebruiken. Eerdere rechtbanken hadden hun gebruik aanvankelijk toegestaan onder artikel 9 EVRM (godsdienstvrijheid), omdat destijds geen significant gezondheidsrisico werd aangenomen. Inmiddels is echter duidelijk dat ayahuasca wel als risico wordt gezien wegens bijwerkingen als braken, diarree en potentieel ongecontroleerd gebruik.

Voortzetting van ceremonies: motieven en werkwijze van organisatoren

Ondanks het verbod blijven ayahuasca-ceremonies plaatsvinden in Nederland. Zowel aanbieders als deelnemers hebben hiervoor sterke motieven. Veel mensen zoeken in ayahuasca spirituele verdieping, psychische heling of behandeling van depressie en trauma’s. Waar de reguliere zorg tekortschiet, hopen zij via deze plantmiddelen inzicht en genezing te vinden. Inheemse tradities (bijv. de Amazone-stammen zoals de Shipibo) beschouwen ayahuasca zelfs als medicijn en onderdeel van een eeuwenoude culturele rituelen – geen “drug” in hun ogen. Organisatoren profileren zich dan ook vaak als sjamaan of therapeut die in een ceremonieel kader veilige begeleiding biedt. Zij handelen “ongetwijfeld met goede bedoelingen” en geloven mensen te helpen bij levensvragen. Juridisch beroepen sommigen zich (tevergeefs) op vrijheid van godsdienst of op de culturele waarde van ayahuasca. Zo ziet het Braziliaanse Santo Daime-kerkgenootschap de thee als heilig sacrament, maar deze argumenten wegen niet op tegen de gezondheidsrisico’s volgens de Hoge Raad.

Werkwijze en aanbod: Na het verbod is het aanbod meer ondergronds, maar zeker niet verdwenen. Veel ceremonies worden georganiseerd via besloten kringen, privé-adressen of kleinschalige “retraites” op het platteland. De werving gaat vaak mond-tot-mond of via gesloten online groepen. Enkele aanbieders promoten zich via gespecialiseerde platforms of internationale retreat-websites – daaruit blijkt dat er nog tientallen locaties in Nederland actief zijn. Ze adverteren met termen als “plant medicine retreat” of “healing ceremonie”, soms in combinatie met andere middelen (bijv. truffels of San Pedro-cactus) om minder de aandacht te trekken. Vaak betalen deelnemers voor zo’n sessie (honderden euro’s per weekend), wat het aanbod een semicommercieel karakter geeft. Tegelijk benadrukken organisatoren exclusiviteit en veiligheid: deelname is meestal na intake en aanmelding, met begeleiding gedurende de nacht. Omdat openlijke reclame riskant is, vindt men aanbieders eerder via spirituele netwerken, welzijnscentra of internationale forums dan via reguliere media. Het resultaat is een gedeeltelijk underground circuit waarin ayahuasca feitelijk gedoogd wordt in de praktijk – althans, zolang er geen problemen ontstaan.

Organisatoren halen in hun rechtvaardiging vaak culturele en therapeutische argumenten aan. Ze wijzen erop dat ayahuasca traditioneel al eeuwenlang veilig wordt gebruikt onder begeleiding van een sjamaan. Ook verwijzen sommigen naar wetenschappelijke interesse: onderzoek suggereert potentieel tegen depressie en PTSS. In talkshows benadrukten bekende Nederlanders de positieve inzichten die ayahuasca hun gaf (bijv. ondernemer Duncan Stutterheim die zijn levensstijl wijzigde na een ceremonie). Zulke argumenten creëren in hun ogen een grijs gebied: hoewel het strikt gezien illegaal is, zien zij ayahuasca als waardevol ritueel of zelfs als een vorm van (alternatieve) therapie in plaats van drugsgebruik. Cultureel stellen zij dat hun ceremonie een spirituele bijeenkomst is, vergelijkbaar met een religieuze dienst, en geen “uitgaansdrug-feest”. Deze overtuigingen verklaren waarom men, verbod ten spijt, doorgaat met sessies.

Aanpak door de overheid en handhaving

Sinds het verbod beschouwt de overheid ayahuasca-ceremonies expliciet als illegaal, en handhavende instanties treden daartegen op. Politie en Openbaar Ministerie (OM) zijn de hoofdrolspelers in de handhaving. Zo zijn meerdere invallen gedaan bij ceremonies of retraitecentra, met inbeslagname van grote hoeveelheden ayahuascathee. Bij een beruchte zaak in Eersel (Brabant) vond de politie na de dood van een deelnemer 12 kilo ayahuasca in een woonhuis waar regelmatig sessies plaatsvonden. De buitenlandse organisatoren (een bedrijf genaamd Inner Mastery International) werden aangehouden en vervolgd – niet voor moord, maar voor bezit en verstrekking van de verboden stof DMT. Dit illustreert de lijn van het OM: als een directe link met letsel of overlijden lastig te bewijzen is, worden in elk geval drugsmisdrijven ten laste gelegd. De rechtbank Haarlem veroordeelde in 2022 bijvoorbeeld twee facilitators tot taakstraffen wegens het “opzettelijk verwerken, verstrekken en vervoeren” van 350 gram ayahuascabrouwsel. De straf viel zwaarder uit omdat zij tegen betaling ook aan buitenstaanders (niet alleen intimi) ayahuasca aanboden – het had dus een bedrijfsmatig karakter. Kleinschaliger of besloten ceremonies binnen een vriendenkring hebben minder prioriteit, maar ook daar kan de politie ingrijpen als ze er weet van krijgt. De politie Oost-Nederland gaf aan dat het verbod “nog vers” is en dat agenten aanvankelijk moesten wennen aan het actief handhaven waar ze zulke ceremonies voorheen weleens gedoogden. Inmiddels overleggen politie en gemeenten over hoe op te treden tegen spirituele sessies waar de thee wordt geschonken.

Naast strafrechtelijk optreden via het OM kunnen ook gemeentelijke autoriteiten ingrijpen. Burgemeesters hebben op grond van openbare orde bevoegdheden om locaties te sluiten of bijeenkomsten te verbieden als daar drugs worden gebruikt. Zo drong de burgemeester van Arnhem (Ahmed Marcouch) er in 2019 bij het OM op aan onderzoek te doen en per direct op te treden tegen ayahuasca-ceremonies in zijn stad. Marcouch noemde de sessies “te gevaarlijk” en waarschuwde dat deelnemers door urenlange hallucINaties zichzelf of anderen in gevaar kunnen brengen. Onder deze druk staakte een Arnhemse organisatie (“Beyond Illusion”) haar ceremonies vrijwillig. Ook in andere gemeenten is meer alertheid: indien een pand of yogacentrum verdacht vaak “theeceremonies” houdt, kan de burgemeester een waarschuwing geven of via de Wet Damocles het pand sluiten wegens drugsgebruik. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) kan eveneens een rol spelen wanneer aanbieders ayahuasca als medische behandeling aanprijzen. Hoewel daar weinig openbare casuïstiek van bekend is, zal de IGJ optreden tegen onverantwoorde zorgpraktijken – bijvoorbeeld als onbevoegde “therapeuten” met deze illegale substantie werken en daarmee de gezondheid in gevaar brengen. In de praktijk ligt de primaire handhaving echter bij politie en justitie.

Reactie op incidenten: letsel, doden en gevolgen

Ieder ernstig incident tijdens een ayahuasca-ceremonie trekt de aandacht van autoriteiten. Bij letsel of overlijden van deelnemers volgt vrijwel altijd een onderzoek en vaak strafrechtelijke vervolging. In de afgelopen jaren zijn meerdere dodelijke voorvallen gemeld. Zo overleed in april 2019 een 31-jarige Hongaar na een sessie in Eersel, en kort daarna stierf een Russische man na een ceremonie in Haarlem door dezelfde organisatie. In beide gevallen werden de betrokken facilitators opgepakt; uiteindelijk zijn zij vervolgd voor het bezit/leveren van de verboden thee, omdat een direct causaal verband tussen de dood en ayahuasca lastig hard te maken was. Een recenter voorbeeld is de zaak-Heesselt: in 2022 stierf een 35-jarige Belgische vrouw tijdens een weekend “healing”-sessie. Het OM achtte de twee Nederlandse organisatoren schuldig aan dood door schuld (nalatigheid) en eiste 12 maanden cel. Men stelde dat de verdachten onverantwoord handelden – ze dienden de vrouw een mix van psychedelische paddenstoelen, caapi-liaan (ayahuasca-component) en andere middelen toe, lieten haar extreem veel water drinken en boden geen medische hulp toen ze buiten bewustzijn raakte. De rechtbank Arnhem sprak het duo begin 2025 echter vrij van dood door schuld, oordelend dat zij niet hadden kúnnen voorzien dat deze combinatie fataal zou uitpakken. Wel kregen zij een geldboete van €1000 wegens het bezit en verstrekken van de illegale paddo’s.

Deze rechtszaken tonen dat het OM bereid is strafrechtelijke stappen te zetten na incidenten, maar ook dat een veroordeling voor het overlijden zelf niet vanzelfsprekend is – mede door complexe bewijsvoering over de oorzaak (was het de ayahuasca, een combinatie met medicatie, gebrek aan medische zorg, etc.). Niettemin leiden fatale incidenten steevast tot optreden: op zijn minst worden aanbieders juridisch aangepakt voor drugshandel. Ook beleidsmatig zorgen dergelijke gebeurtenissen voor scherper toezicht. Iedere dode of zwaar gewonde participant voedt het publieke debat over de risico’s van ayahuasca, wat druk zet op politiek en bestuur om harder in te grijpen. Zo werd na de incidenten in 2019 de roep om handhaving luider en is de “wildgroei” aan ayahuasca-aanbieders expliciet als probleem benoemd. Deskundigen waarschuwden dat er groepen actief waren met onvoldoende kennis, wat levensgevaarlijke situaties kan opleveren. Zulke signalen hebben gemeenten en politie alerter gemaakt en hebben er mede toe geleid dat de gedoogperiode definitief werd beëindigd in 2019.

Tot daadwerkelijke nieuwe wetgeving heeft dit niet hoeven leiden – de bestaande Opiumwet volstaat om ayahuasca te verbieden, en die wordt nu strikt toegepast. Wel zien we lokaal beleidsinitiatieven: voorlichting over de gevaren, het ontmoedigen van dit soort ceremonies, en overleg tussen instanties om incidenten te voorkomen. Wanneer een deelnemer overlijdt, wordt bovendien gekeken of de verantwoordelijken mogelijk zwaarder kunnen worden aangepakt (bijvoorbeeld vervolging voor nalatigheid of – in extreme gevallen – zelfs doodslag). Zo is in een enkele zaak in België een organisator veroordeeld voor doodslag na het toedienen van ayahuasca, wat ook in Nederland de discussie voedt of strenger straffen mogelijk is.

Samenvattend reageert de overheid op incidenten met een mix van handhaving en waarschuwing: straf voor de overtreders, en hernieuwde nadruk op het verbod en de gevaren. Iedere ernstige calamiteit leidt tot herbezinning bij beleidsmakers of er extra maatregelen nodig zijn. Vooralsnog is de koers: ayahuasca-ceremonies actief opsporen en verhinderen, zeker bij commerciële aanbieders of bij signalen van gevaarlijke praktijken. De tijd van gedogen is voorbij – maar de praktijk laat zien dat de ondergrondse belangstelling voor deze “plantenmedicijn”-rituelen onverminderd groot is. De uitdaging voor de autoriteiten is dus blijvend: handhaven ter bescherming van de gezondheid, zonder dat het fenomeen volledig uit het zicht verdwijnt.

Het kan dus alleen als je het niet erg vindt om illegaal deel te nemen. Het risico op een inval tijdens zo'n underground ritueel is redelijk klein, dus daarom doen mensen het nog wel via via.